Việt Hà (RFA)
Giám đốc Tổ chức Minh
bạch Quốc tế, bà Edda Mueller trong cuộc họp báo ở Berlin vào ngày 27 tháng 1
năm 2016. AFP photo
Tổ chức Minh Bạch Quốc tế có trụ sở tại Berlin, Đức,
hôm 27 tháng 1 công bố báo cáo mới về tham
nhũng toàn cầu năm 2015. Theo báo cáo mới, Việt
Nam được xếp thứ 112 trong số 168 nước được đánh giá trong
báo cáo. Về thang điểm, Việt
Nam được 31 trong thang điểm từ 0 đến 100, trong đó 100 được coi là trong sạch
và 0 điểm được coi là có nhiều tham nhũng. Báo cáo cũng cho
thấy vấn đề tham nhũng trong năm qua vẫn là một vấn nạn toàn cầu dù có một vài
điểm sáng ở một số nước. Tổ chức Minh bạch Quốc tế nhân dịp này cũng đánh giá
cao sự tham gia của mọi tầng lớp người dân và của các tổ chức xã hội dân sự
trong việc chống tham nhũng thành công. Việt Hà phỏng vấn bà Samantha Grant, điều phối viên phụ trách
khu vực Đông Nam Á của Tổ chức Minh Bạch Quốc tế. Trước hết bà Samantha
Grant cho biết:
Nhìn chung toàn thế giới và khu vực Đông Nam Á nói
riêng, xu hướng chung là làm việc cùng nhau giữa người dân, lãnh đạo công ty ở
khu vực tư nhân và chính phủ để chống tham nhũng dù đó là ở nước có điểm số về
nhận thức tham nhũng giảm hay giữ nguyên như năm ngoái.
Đây là nhân tố quan trọng cho thành công. Khi nhìn vào
khu vực châu Á, chúng tôi thấy Trung Hoa lục địa có những chương trình chống
tham nhũng rất có tổ chức nhưng những chương trình này lại do chính phủ điều
hành và không có sự tham gia của các thành phần khác nên những gì đạt được còn
hạn chế.
Và theo chúng tôi thì thành công của các chương trình
sẽ tiếp tục hạn chế nếu quá trình này không được mở rộng hơn. Úc Đại Lợi năm
nay cũng bị hạ điểm so với năm trước. Theo tôi điều quan trọng đối với Úc là
đóng vai trò lớn hơn trong việc chống tham nhũng trong khu vực, đặc biệt là đối
với nạn hối lộ xuyên quốc gia.
Việt Hà: Xin bà cho
biết tham nhũng tại Việt Nam trong năm qua được đánh giá trong báo cáo này ra
sao?
Samantha Grant: Việt Nam vẫn ở vị
trí cũ như trong suốt 4 năm qua nếu nói về điểm số là 31. Cho nên nếu bạn hỏi
là liệu Việt Nam có trì trệ hay không thì câu trả lời là có.
Trong vòng hai năm qua chính phủ Việt Nam cũng có làm
được một só điều như thông qua luật hình sự sửa đổi, xem xét điều luật về tham
nhũng trong thành phần nhà nước, thảo luật về tiếp cận thông tin, giới thiệu
các chính sách làm tăng cường tính minh bạch trong giới lãnh đạo và khu vực
công.
Rõ ràng đây là những điều đã được chứng kiến nhưng ở
Việt Nam vẫn còn tồn tại thách thức lớn. Tất nhiên các luật thì có thể được sửa
đổi và cải thiện nhưng điểm lớn nhất là việc thực thi các luật này. Cho nên
việc Việt Nam gia nhập công ước chống tham nhũng của Liên Hiệp Quốc (UNCAC) và
đưa vào các luật chống tham nhũng là tốt nhưng điều quan trọng là việc thực
hiện các luật này. Chúng tôi không thấy những luật này được thực thi vì nguyên
nhân là thiếu các cơ quan hoạt động độc lập để đảm bảo thực thi các luật, bên
cạnh đó là việc thiếu các nguồn lực và năng lực của các cơ quan thực thi pháp
luật và tư pháp.
Nếu tôi có thể chỉ ra nguyên nhân chính dẫn đến sự trì
trệ của Việt Nam trong công tác chống tham nhũng thì tôi có thể nói đó chính là
không có đủ những khuyến khích cho các thành phần không thuộc nhà nước tham gia
vào các hoạt động chống tham nhũng.
Ở đây chúng ta lại thấy một điểm đã được nói đến trước
đó là làm việc cùng nhau. Những gì mà chúng tôi đã và đang làm tại Việt Nam
theo chiều hướng này là làm việc với các đối tác để thiết lập các nhóm thuộc
lĩnh vực tư nhân để xem xét xem liệu họ có thể làm gì để giúp chống tham nhũng,
bên cạnh đó là đưa các tổ chức xã hội dân sự tham gia cùng.
Cho nên để có sự thay đổi thực sự
tại Việt Nam thì cần phải có sự làm việc cùng nhau của tất cả mọi người.
Đó là điều chúng tôi muốn thấy, nó không chỉ là luật trên giấy mà phải là hành
động của chính phủ cho phép sự tham gia của mọi người trong xã hội vào công
cuộc chống tham nhũng vì tham nhũng có ở khắp mọi nơi, mọi khu vực trong xã
hội.
Việt Hà: Theo nhận
định của Tổ chức Minh bạch Quốc tế các yếu tố then chốt dẫn đến xã hội và chính
phủ trong sạch là tự do báo chí, thông tin về chi tiêu công được minh bạch, sự
liêm chính của những người có quyền lực và hệ thống tư pháp không thiên vị.
Theo bà thì Việt Nam có được những yếu tố nào trong những yếu tố này?
Samantha Grant: Yếu tố tự do báo chí ở
Việt Nam nhìn chung có thể nói là rất thấp vì chính phủ vẫn quản lý toàn bộ báo
chí. Liên quan đến minh bạch thông tin trong chi tiêu
công, chúng tôi đã theo dõi chỉ tiêu này và thấy là việc tiếp cận với các thông
tin này ở Việt Nam là rất khó. Dự thảo luật về tiếp cận thông tin của Việt Nam
vẫn còn thiếu những thành tố quan trọng đảm bảo việc tiếp cận thông tin chủ
động. Cho nên sẽ tốt cho Việt Nam hơn nếu Việt Nam có thể theo được các tiêu
chuẩn quốc tế về tiếp cận thông tin để đảm bảo người dân thực thi quyền này của
mình.
Hiện tại thì người dân Việt Nam vẫn chưa được đảm bảo
quyền này. Nói về lĩnh vực tư pháp thì như tôi đã nói là Việt Nam thiếu những
cơ quan độc lập và các cơ quan trong lĩnh vực này còn chịu nhiều áp lực từ
chính phủ. Chính vì sự thiếu minh bạch nên chúng ta không thể biết được thực sự
những gì đang diễn ra. Liên quan đến tính liêm chính của những người có vị trí
cao, chúng tôi đã thấy 8 trường hợp bị truy tố trong năm qua, đó là một điểm
khích lệ.
Tuy nhiên, theo tôi, đối với phần lớn những người dân
thường thì phần đông những người có chức có quyền vẫn tham nhũng. Cho nên chúng
tôi cần thấy nhiều người hơn nữa đứng lên, cam kết về tính liêm chính và cho
thấy sự liêm chính thực sự ở mức cá nhân bao gồm việc công khai ti chính và
những thông tin liên quan đến xung đột về lợi ích.
Việt Hà: Trong báo
cáo mới, Tổ chức Minh bạch quốc tế cũng nói đến vấn nạn lạm dụng quyền lực để
làm lợi cho gia đình và người thân và thường không bị trừng phạt. Vấn đề này
được nhìn nhận tại Việt Nam ra sao?
Samantha Grant: Tổ chức minh bạch
quốc tế xem xét vấn đề về việc lạm dụng quyền lực để làm lợi cho gia đình và
bạn bè. Ở Việt Nam có xảy ra tình trạng này tức là những người có quyền lực lạm
dụng chức quyền làm lợi cho cá nhân và bạn bè của mình. Chúng tôi biết về điều
này và 8 trường hợp vừa bị truy tố cũng có yếu tố này và họ đã bị trừng phạt.
Điều quan trọng là công lý được thi hành trong những
trường hợp này. Để
có một xã hội và chính phủ trong sạch chúng tôi cần nhìn thấy những trường hợp
lạm dụng chức quyền để tham nhũng hay lấy đề bạt cho gia đình, bạn bè mình phải
bị đưa ra công lý. Tôi hiểu là vấn đề lạm dụng chức quyền để làm lợi
cho mình và bạn bè là điều xảy ra trên khắp thế giới, và có người nói đó thậm
chí là một văn hoá ở một số nơi.
Tôi lấy ví dụ Hong Kong, nơi này đã đẩy lùi tham nhũng
trong 2 năm qua mà không hề phá vỡ tính văn hoá truyền thống. Rõ ràng là có sự
khác nhau giữa việc tặng quà cho bạn mình với việc lạm dụng quyền lực của mình
để đưa hối lộ hoặc làm những việc không nên làm.
Việt Hà: Việt Nam đã
đàm phán tham gia Hiệp định đối tác thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP),
theo bà điều này có tác động thế nào lên công cuộc chống tham nhũng tại Việt
Nam?
Samantha Grant: Có hai điểm liên
quan đến hiệp định đối tác thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP). Trước hết
quá trình liên quan đến đàm phán TPP bị cho là không minh bạch. Có rất nhiều
các bên liên quan, bao gồm các nhóm dân sự xã hội , chưa thực sự biết được hết
những gì được đưa ra trong bản hiệp định có liên quan đến họ, và vấn đề tham
nhũng là một trong số những yếu tố đó.
Tuy nhiên nếu nói về một hiệp định thương mại quốc tế,
thì bản
hiệp định đã tạo cơ hội cho mọi người làm việc cùng nhau trong đó có chống tham
nhũng. Đã có những tiến bộ ngay trong khu vực ASEAN,
trong thượng đỉnh trước họ đã thiết lập được cuộc họp cấp bộ trưởng về chống
tham nhũng.
Ngoài ra trong tháng 2, các lãnh đạo ASEAN gặp với
Tổng thống Mỹ Obama để thảo luận các vấn đề về thương mại. Chúng tôi hy vọng là
vấn đề tham nhũng cũng được đề cập ưu tiên. Cho nên có rất nhiều những cơ hội
tích cực cho khu vực cộng đồng kinh tế ASEAN, và cho các thành viên thuộc TPP
để tìm cách chống tham nhũng khi làm việc cùng nhau để chống lại tham nhũng
xuyên quốc gia.
Việt Hà: Lúc này
Đảng Cộng sản Việt Nam cũng đang tổ chức hội nghị toàn quốc và một Tổng Bí Thư
Đảng mới sẽ được bầu. Vị Tổng Bí Thư cũ đã luôn lên tiếng kêu gọi chống tham
nhũng và có nhiều lời đồn cho rằng ông ta sẽ tiếp tục ở lại vị trí này. Theo bà
thì vấn đề tham nhũng sắp tới tại Việt Nam sẽ có hy vọng gì hay không?
Samantha Grant: Điều quan trọng là
đại hội đảng lần này phải coi vấn đề tham nhũng là hàng đầu. Việt Nam đã phát
triển kinh tế và Việt Nam phải cho thấy sự cạnh tranh công bằng đối với các
doanh nghiệp nước ngoài và các nhà đầu tư nước ngoài. Theo tôi đại hội đảng có
thể nhìn nhận được vấn đề này.
Như tôi đã nói là Việt Nam đã có những tiến triển
trong ưu tiên chống tham nhũng. Với thực tế là trong suốt 4 năm qua Việt Nam
vẫn giữ cùng một xếp hạng về chống tham nhũng, thì tôi hy vọng tại đại hội lần
này, đảng cộng sản Việt Nam sẽ thấy cần phải có một sự tiếp cận hơi khác trong
chống tham nhũng. Tức là họ cần đảm bảo việc thực thi luật và cho phép sự tham
gia của các nhóm, tổ chức không thuộc nhà nước vào công cuộc chống tham nhũng.
Chính phủ không thể tự làm một mình.
Nếu đại hội đảng chấp nhận ý tưởng làm việc cùng nhau
này thì đây là một bước tiến lớn. Chúng tôi đã thấy sự hợp tác về mặt quốc tế,
nhất là trong công ước chống tham nhũng UNCAC. Điều quan trọng là người dân, và phía tư
nhân có thể hợp tác với chính phủ để chống tham nhũng vốn là điều quan trọng
đối với họ.
Việt Hà: Xin cảm ơn
bà đã dành cho chúng tôi buổi phỏng vấn.