*
Thu Tâm
Những ngày đầu tháng năm, 2015 tôi
được nghe trên TV, radio quảng cáo rất nhiều về phim VIETNAMERICA, về hội Bảo Tồn
Lịch Sử và Văn Hoá. Là một nhà giáo về hưu, tôi tò mò muốn đi xem. Tôi nhờ một
người bạn kiếm cho một vé vào xem phim. Nhưng thú thực trong lòng tôi không có
một mong đợi gì nhiều về cuốn phim tài liệu được sản xuất bởi những tên tuổi hầu
như xa lạ trong ngành phim ảnh Việt Nam cũng như Hoa Kỳ. Cuộc chiến tranh Việt
Nam đã tốn biết bao giấy mực cho những cuộc tranh cãi quyết liệt từ Đông sang
Tây đã hơn nửa thế kỷ qua, và cho đến hôm nay vẫn chưa dứt. Lý luận của bên chống
cũng như bên ủng hộ ngang ngửa nhau khiến cho nhiều người, nhất là giới Tây
phương, những người chỉ biết qua sách vở và chưa từng sống dưới chế độ Cộng sản
phải lung lạc hoặc hầu hết rơi vào tình trạng “không biết đâu mà mò”. Trong bối
cảnh này, một cuốn phim tài liệu, liệu có thể làm được gì để thay đổi?
Sau những nghi lễ của Ban Tổ chức,
cuốn phim được trình chiếu. Phim bắt đầu với những gương mặt phảng phất buồn
như chứa đựng một quá khứ không vui của những cựu chiến binh Việt Nam Cộng Hoà
và cựu chiến binh Hoa Kỳ từng tham chiện tại Việt Nam. Họ đi sát bên nhau và
kéo theo hai đại kỳ Hoa Kỳ và cờ Vàng 3 sọc đỏ của Việt Nam Cộng Hoà trong cuộc
diễn hành mừng ngày Cựu Chiến Binh (Veteran Day) năm 2014 trên lòng đường, hai
bên là những toà cao ốc của thủ phủ Austin của tiểu bang Texas. Họ mặc
những bộ quân phục từ các binh chủng khác nhau. Cùng đi với họ là những vị cao
niên mặc quần áo dân sự, có cả một số người trẻ và phụ nữ Việt Nam với áo dài
trang trọng và đẹp mắt. Đó là phần giới thiệu về chủ đề của cuốn phim
VIETNAMERICA tức là người Mỹ Gốc Việt.
Đạo diễn Scott Edwards cũng là người
dẫn chuyện (Narrator) kể lại: Là một người trẻ (vừa ngoài 30), anh không biết một
chút gì về chiến tranh Việt Nam. Đối với anh, cái tên Hồ Chí Minh không khác gì
tên của một món sushi mà anh thường ăn. Cho đến khi nhà sản xuất Nancy Bùi đến
gặp anh và đề nghị anh hợp tác để hoàn thành cuốn phim về người Mỹ gốc Việt mà
bà và hội Bảo Tồn Lịch Sử Người Mỹ Gốc Việt đã theo đuổi từ nhiều năm qua với
trên 700 cuôc phỏng vấn những người trong cuộc. Từ đó, Scott đã được học về chiến
tranh Việt Nam, hiểu và cảm thông được những gì người Mỹ gốc Việt đã trải qua
và anh đã truyền đạt sự hiểu biết và cảm xúc của của anh vào phim VIETNAMERICA.
Không màu mè, quẩn quanh, rắm rối,
cuốn phim đã trình bày về lý do có cuộc chiến tranh Việt Nam thật rõ ràng, giản
dị qua lời giải thích của hai vị giáo sư, sử gia Mỹ, Robert
F. Turner, và Lewis Sorley. Cả hai từng tham chiến tại Việt Nam và từng dạy sử
và vấn đề an ninh quốc gia tại các Đại học. Cả hai đã viết nhiều sách về chiến
tranh Việt Nam. Theo hai ông, sau thế chiến thứ hai, thế giới chia làm hai khối.
Cộng Sản và Tự do. Trong bối cảnh xung đột này Việt Nam trở thành bãi chiến trường.
Miền Bắc dưới sự điều khiển của Hồ Chí Minh muốn đưa Việt Nam vào quỹ đạo Cộng
sản mặc dù ông ta luôn tự xưng là người quốc gia. Trong khi miền Nam muốn sống
trong chế độ tự do, dân chủ nên phải đứng lên để đánh trả sự xâm lăng của Cộng
sản Bắc Việt.
Hai vị giáo sư, sử gia đưa ra một
phân tích mà tôi cho là rõ ràng và thuyết phục nhất; đó là cả hai miền Nam và Bắc
Việt Nam đều không có khả năng để theo đuổi cuộc chiến nếu không có sự hỗ trợ từ
bên ngoài. Cả hai chỉ có nhân lực. Súng ống, đạn dược và những thiết bị chiến
tranh của miền Bắc được sự cam kết và hỗ trợ ồ ạt của Nga Sô và Trung Cộng
trong khi miền Nam được Hoa Kỳ yểm trợ. Hội Nghị Genève đã đem lại thắng lợi
cho phe Cộng sản Hố Chí Minh. Kết quả đưa nửa nước Việt Nam đi vào quỹ đạo Cộng
Sản. Và ông Hồ Chí Minh đã không dừng tay một khi chưa chiếm được một nửa Việt
Nam còn lại. Và thế là bước chân xâm lăng của Cộng sản từ miền Bắc đổ xuống miền
Nam. Cuộc chiến tranh máu lửa hơn 20 năm bắt đầu.
Bằng những thước phim cồ và những
đoạn phim hoạt hình sống động hòa với nhạc đệm dồn dập, khung cảnh chiến tranh
Việt Nam của những ngày đầu thật sống động, dữ dội và lôi cuốn. Tôi nghĩ rằng
những người làm phim VIETNAMERICA đã thành công trong việc xử dụng tài liệu rất
khác nhau nhưng họ đã gạn lọc những gì cốt lõi nhất để lột tả một sự thật mà từ
trước tới nay, vì lý do này hay lý do khác đã bị bóp méo hoặc che đậy. Và từ
đó, phim VIETNAMERICA lôi cuốn tôi vào những cảnh thật, người thật, nhưng sống
động, hồi hộp không thua gì những phim được dàn dựng có tài tử, minh tinh đóng
của những phim truyện.
Phần nói về diễn tiến khốc liệt và
sự phức tạp của cuộc chiến tranh Việt Nam trong phim cũng được dành cho một thời
lượng đáng kể. Từ thời Tổng Thống Kennedy, người Mỹ sớm hiểu rằng đây là một cuộc
chiến tranh cân não thật phức tạp. Cộng sản biết là họ phải nắm được người dân
mới có cơ hội chiến thắng, nên họ đã ra sức tuyên truyền. Họ rỉ tai người dân
và đổ lỗi cho những khó khăn của cuộc sống của người dân là do tội lỗi của
chính phủ miền Nam. Họ còn tuyên truyền rằng nếu người Cộng sản nắm được chính
quyền thì những khó khăn này không còn nữa. Cộng sản sẽ đem lại công bình, no ấm
và hạnh phúc cho mọi người. Từ đó, đã không ít những người dân miền Nam nghe
theo những lời tuyên truyền nên phe Cộng sản mới có chỗ dựa tại miền Nam và kéo
dài cuộc chiến tranh.
Mặc dầu đã có những cam kết quyết liệt từ thời TT.
Kennedy:” Từ Sài gòn đến Berlin, Hoa Kỳ sẽ
vượt qua tất cả những mệt nhọc, tốn kém, mọi khó khăn, cản trở để bảo vệ tự do
cho Việt Nam…”.
Rồi tới TT. Lyndon
Johnson: ”Không
thể khiến những người đã đặt tin tưởng vào chúng ta phải thất vọng, chúng ta phải
làm tất cả những gì để chiến thắng và để bảo vệ tự do cho Nam Việt Nam…”
Nhưng rồi cuộc chiến kéo dài khiến
người dân Hoa Kỳ mỏi mệt. Thêm vào những hoạt động quyết liệt của phe phản chiến,
những người ôm lá cờ của Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam và cờ CSVN xuống đường
kêu gào chấm dứt chiến tranh. Họ vào các Đại học lôi kéo sinh viên và những người
trẻ xuống đường đòi chấm dứt chiến tranh để ngừng chém giết và đem lại “công
bình”, “công lý” cho người dân Việt Nam. Tổng Thống Johnson vì áp lực mà không
tranh cử nhiệm kỳ thứ hai. Tổng Thống Nixon được bầu lên thay thế với một mục
đích rất rõ ràng là: Chấm dứt chiến tranh bằng mọi giá để Hoa Kỳ rút khỏi Việt
Nam. Từ đó, tất cả những gì người Mỹ thiết lập tại Việt Nam bắt đầu được gỡ bỏ.
Quân đội được rút về từ từ. Cuối cùng Hiệp định Paris được ký kết năm đầu 1973
để đưa đến việc chấm dứt sự tham chiến của Hoa Kỳ tại miền Nam Việt Nam. Trong
khi miền Bắc tiếp tục nhận được sự viện trợ gấp đôi, gấp ba so với những năm trước.
Hơn thế nữa, miền Nam nhận được “phát súng ân huệ” của Quốc hội Hoa Kỳ ký sắc
luật cấm tất cả những tài trợ cho cuộc chiến Đông Dương và đó cũng là bản án tử
hình cho Miền Nam Việt Nam. Kết quả không thể tránh được là miền Nam Việt Nam
chiến đấu trong thiếu thốn tột cùng trong hơn 2 năm. Cuối cùng họ phải đầu hàng
vì họ không còn đạn để bắn, xe tăng, máy bay không còn xăng để chạy. Nhiều người
đã tự vẫn vào giớ phút cuối kể cả 5 vị Tướng Việt Nam Cộng Hoà.
Tôi nghĩ rằng phim VIETNAMERIVCA đã
nới lên sự thật và cũng là quan điểm về chiến tranh Việt Nam của người Việt tự
do, những người trong cuộc, những nạn nhân chịu ảnh hưởng trực tiếp và chịu mất
mát nhiều nhất trong cuộc chiến dài hơn 20 năm với số tử vong lên tới hàng nhiều
triệu ngưòi cho cả hai miền Nam Bắc.
Đoạn phim khiến tôi thich thú nhiều
nhất là cảnh một người đàn ông Hungary phản ứng mạnh mẽ trước những
sinh viên Mỹ cầm cờ CSVN và cờ Giải Phóng Miền Nam la hét đòi ngưng chiến tranh
Việt Nam. Người Hungary này đã chỉ thẳng vào những người biểu tình và nói dùm
người Nam Việt Nam chúng ta:
-“ Các
anh là những người ngu xuẩn! Các anh biểu tình vì các anh nghe theo lời tuyên
truyền!”
- “Tại sao các anh không đi làm hoặc vào nhà thương để giúp người bệnh ?”
- “Miền
Nam Việt Nam họ chiến đấu để giữ tự do, hoà bình cho họ và con cái họ!”
- “Mỗi
chiến sĩ chống cộng tại Miền Nam Việt Nam là một anh hùng! Họ đáng để lãnh nhận
huân chương vì lòng can đảm của họ!”
- “Các
anh muốn biết CS là gì thì hãy đến Tiệp khắc, Ba Lan thì các anh hiểu ngay!”
- “Các
anh thật ngu xuẩn, dốt nát!” ….
Và còn nhiều nữa… Tôi nghĩ rằng những
người làm phim VIETNAMERICA đã thật khéo léo trước một vấn đề nhạy cảm khi chọn
một người ngoại quốc chứ không chọn một người Mỹ hay một người Nam Việt nam để
nói lên những lời công đạo trước nhóm phản chiến đã ôm cờ của kẻ thù để yêu
sách, chống đối cuộc chiến tranh tự vệ, trong khi bao nhiêu người lính Hoa Kỳ
và quân đội Nam Việt Nam đang hy sinh xương máu ngoài mặt trận.
Phần đầu của cuốn phim cung cấp những
sử liệu, những sự kiện lịch sử đã xảy ra khiến cho người biết rất ít, hay không
biết gì cả xem và hiểu được sự thật về chiến tranh VN. Nhưng phần thứ
hai của phim mới là phần gây xúc động mạnh mẽ khi phim nói về những khốn khổ,
nhục nhằn của người dân Việt Nam sau khi CS chiếm toàn lãnh thổ Việt Nam.
Dù chiến tranh đã chấm dứt,
hoà bình đã vãn hồi nhưng với chính sách trả thù, cảnh chém giết vẫn còn đó và
còn khốc liệt hơn cả thời chiến. Chỉ có một điều khác. đó là những người chết
phần lớn chỉ còn là người miền Nam Việt Nam.
Những người còn sống cũng sống vất
vưỏng trên chính quê hương của mình. Hàng trăm ngàn sĩ quan và viên chức trong
quân đội và chính quyền cũ, những nhà lãnh đạo tôn giáo, văn nghệ sĩ đều bị lùa
vào các trại tập trung như trường hợp của ông Trần Tử Thanh, con trai của nhà
cách mạng Luật sư Trần văn Tuyên. Gia đình ông có 6 người trong nhà tù, hai người
anh họ bị chém đầu vì chống đối chính quyền CS. Đời sống đói khổ, nhục nhằn
trong tù cũng đưọc ông Thanh kể lại rõ ràng. Nhưng những người sống bên ngoài
nhà tù trong chế độ cộng sản cũng khốn khổ, nhục nhằn không kém. Nhà văn Dương
Thu Hương đã nói: “Chúng tôi bị đối xử
như những con vật. Chúng tôi bị kiểm soát từng miếng ăn,…”
Câu nói bất hủ của nhạc sĩ
Trần Văn Trạch:” Nếu cột đèn Sài gòn có
chân, thì nó cũng kiếm đường mà đi” đã được khoa học gia Dương Ngọc Ánh nhắc
lại để diễn tả người Việt Nam ghê sợ chủ nghĩa CS và bỏ nước mà đi khi CS đến bằng
mọi cách như nhạc sĩ Trúc Hồ vượt biên bằng đường bộ cũng như trên 100 ngàn người,
quá nửa số người này đã bỏ thây trên đường.
Thế hệ một rưỡi với Chuẩn Tướng
Lương Xuân Việt, Khoa học gia Dương Nguyệt Ánh và những người lính Mỹ gốc Việt
của Hải Lục Không Quân Hoa Kỳ đã góp mặt để nói lên những chứng kiến cuộc chiến
vào những giờ cuối cùng qua những ánh mắt non trẻ và những người trẻ này đã phải
bỡ ngỡ với cuộc sống mới tại Hoa Kỳ ra sao? Nhưng họ đã vượt lên tất cả để nay
trở thành những công dân tích cực của quê hương thứ hai và là niềm hãnh diện của
cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ và trên toàn thế gìới.
Phần cuốn phim lấy được nhiều nước
mắt của người xem nhất là cảnh vượt biên bằng đường biển của các thuyền nhân. Đặc
biệt là võ sư Vovinam Nguyễn Tiến Hóa với chiếc ghe 75 người phát xuất từ Rạch
giá và ông là người duy nhất còn sống sót để làm nhân chứng, nói lên tiếng nói
cho những người đã chết dưới bàn tay tàn ác của bọn hải tặc đã hiếp vợ ông và
những người thân của ông trước mặt ông và những người thân của họ. Cảnh võ sư
Hóa đi tìm mộ vợ con hơn 30 năm sau khi ông đã 70 tuổi, cũng đau thương không
kém. Hình ảnh của hàng trăm nghĩa trang với hàng trăm ngàn ngôi mộ nằm dọc theo
các ngôi làng ven biển của các nước Đông Nam Á hoặc trên những hoang
đảo xa xôi ít có bước chân con người lui tới . Từ những ngôi mộ hoang không có
cả một tấm bia hoặc những ngôi mộ tập thể hành trăm người được vùi xuống một lỗ.
Lần đầu tiên được đưa lên màn ảnh đại vĩ tuyến để cho thế giới biết thảm cảnh
cuả thuyền nhân Việt Nam trong các thập niên 70-90 ra sao.
Tất cả đề là sự thật, ngay trước mắt
người xem. Không còn gì phải nghi ngờ, hay đặt câu hỏi.
Phim VIETNAMERICA cũng còn cung cấp
cho khán giả những cảnh sống chen chúc trong những trại tỵ nạn rách nát trong
những ngày chờ đợi mỏi mòn của thuyền nhân. Bằng những chi tiết phong phú và
xác thực, Phim VIETNAMERICA đã nói lên được cái vĩ đại trong lịch sử nhân loại
của cuộc trốn chạy của hàng triệu người không thể sống dưới một nhà cầm quyền
tàn ác. Không hề có một thậm
từ nào được nói lên trong phim, chỉ có hình ảnh, những lời dẫn chuyện hay lời kể
chuyện ôn tồn, những nét mặt đau thương, kinh hoàng, sợ hãi, tuyệt vọng của người
dân khi phải đối đầu với sóng gió, chết chóc, ngược đãi. Những đau thương, khốn
khổ tột cùng đó của con người đã thu phục được trái tim của người
xem.
Nếu bạn từng là một thuyền nhân, tôi chắc chắn rằng bạn đã tìm được
một phần đời của mình trong nước mắt. Nếu bạn là con hoặc cháu của thuyền nhân,
chắc chắn rằng bạn cũng sẽ không cầm được nước mắt và cảm thấy thương yêu, kính
phục và mang ơn cha mẹ, ông bà, chú bác mình hơn trước khi xem phim rất nhiều.
Theo tôi, đó là thành công lớn nhất của phim VIETNAMERICA, cuốn
phim tài liệu mà lấy được nhiều nước mắt của khán giả chưa từng thấy. Phim chấm
dứt với cảnh cuối của buổi diễn hành mừng ngày Cựu chiến binh tại Austin; hai
lá đại kỳ Mỹ Việt đang được kéo qua cây cầu lớn của thành phố. Với ông kính
quay từ trên cao cho khán giả xem cảnh từ mắt chim (bird view), nước hai bên cầu
lóng lánh tuyệt đẹp trong khi hai bài hợp ca “Việt Nam, Việt Nam” và “American
The Beautiful” trỗi lên nhịp nhàng, hùng tráng nhưng cũng thật êm dịu và bình
an. Đèn bật sáng, cũng như bao nhiêu khán giả có mặt tại buổi chiếu
phim hôm ấy, dù mắt tôi còn cay cay nhưng tôi cảm thấy hạnh phúc , vui mừng và
an tâm rằng, thế hệ trẻ của chúng ta sẽ nhờ VIETNAMERICA mà biết về nguồn gốc của
mình. Các em có thể hãnh diện và mang ơn thế hệ cha anh. Ở một quốc gia gồm những
nguời đến từ mọi góc biển chân trời, với nhiều lý do khác nhau như tại Hoa Kỳ,
con cháu chúng ta, các em từ đây có đủ tài liệu để chứng minh, để ngửng đầu lên
và hãnh diện rằng, cha ông của các em đã thà chết chứ không sống thiếu tự do và
dù sống ở nơi đâu, họ đã luôn là những công dân với những đóng góp tích cực.
Tôi tin rằng VIETNAMERICA sẽ thành công và có chỗ đứng xứng đáng
trong ngành phim tài liệu tại Hoa Kỳ và trong lòng mỗi người Mỹ gốc Việt chúng
ta.
Thu Tâm